Rondlopend in Wenen ontkom je niet aan de vele “Gedenktafeln” en standbeelden gewijd aan de talrijke beroemde personen die ooit Wenen hebben aangedaan. Geboeid door het zichtbaar worden van de muziekgeschiedenis in de stad, ben ik deze gedenktekens gaan fotograferen. Ik heb slechts diegene gefotografeerd die ik tegen kwam. De lijst is daardoor zeer willekeurig en zeker geen overzicht van de vele gedenktekens die in de stad aanwezig zijn. Ik heb zo goed als mogelijk proberen te achterhalen ter gelegenheid waarvan en door wie een gedenkteken geschonken is.
Karol Szymanowski (Tymoszówka 1882 – Lausanne 1937)
Karol / Szymanowski / 1882-1937 / In diesem Hause wohnte / in den Jahren 1911-1913 / der bedeutendste / Polnische Komponist / des 20 Jahrhunderts / Wien, März 1987 / Österreichisch-Polnische Gesellschaft. / Karol Szymanowski Gesellschaft / – Zakopane Polen. / Gesellschaft der Freunde Wiens.
Op de gedenksteen staat “Karol Szymanowski […] de belangrijkste componist van de 20e eeuw”. Daar was ik wat verbaasd over, want wanneer ik aan Poolse componisten van de 20e eeuw denk dan denk ik aan Penderecki, Lutosławski en Górecki, niet aan Szymanowski. Op de website Wien.at is een lijst samengesteld van de bezienswaardigheden in het betreffende stadsgedeelte, waaronder een pagina “Beroemde personen en haar standbeelden en gedenktekens in het 4e Bezirk”. De gedenksteen van Szymanowski staat er opvallend genoeg niet bij vermeld, zij vinden hem blijkbaar niet belangrijk genoeg. Toch verklaart Simon Rattle in 1994 naar aanleiding van zijn CD-opname van het Stabat Mater (1926) en de 3e symfonie (1914-6) bij EMI dat “aan het einde van de 20e eeuw ook de rest van de wereld zal ontdekken dat Szymanowski een van de belangrijkste componisten van deze eeuw is.” (zie hier voor citaat) Op dit moment, het tweede half jaar van 2011 is Polen voorzitter van de Europese Unie. Naar aanleiding hiervan is er een uitgebreid cultureel programma samengesteld, waarbij als één van de zes ‘flagships’ uitgebreid aandacht gegeven wordt aan het leven en werk van Karol Szymanowski. Er is ook een uitgebreide website gemaakt. De inauguratie van het Poolse voorzitterschap werd gevierd door de première van een nieuwe productie van Szymanowski’s opera Król Roger uit 1918-1924, onder regie van David Pountney, in het Operahuis van Warschau. Janine Jansen gaf in een recent interview aan dat ze komend jaar onder andere het vioolconcert van Szymanowski gaat instuderen (NRC Handelsblad, Cultureel Supplement 20 oktober 2011). Er staat niet aangegeven of ze het eerste of het tweede vioolconcert zal gaan spelen. Tijdens het komende Internationale Kamermuziek Festival zal ze Mythes (1915) spelen (update: link naar de video-opname van dit concert op YouTube). Ik had het verkeerd, Szymanowski is van belang voor musici van nu, en nu ik naar zijn muziek ben gaan luisteren, ben ik blij dat ik hem, middels zijn gedenksteen in Wenen, ben tegengekomen.
De gedenksteen is geplaatst aan de gevel van Argentinierstraße 4-6, 4. Bezirk (zie hier voor de stadsplattegrond). Er staat op vermeld dat Szymanowski in de jaren 1911 – 1913 in dit huis heeft gewoond. Dat is niet helemaal juist. Volgens Alistair Wightman (1999) is Szymanowski pas op 18 december 1912 op dit adres komen wonen. Daarnaast heeft hij een groot deel van deze drie jaar dat hij in Wenen woonde in Tymoszówka doorgebracht.
Szymanowski – Kochański – Fitelberg, Warschau 1910
Szymanowski, 29 jaar oud, verruilt op aanraden van zijn mecenas prins Władysław Lubomirski (1866-1934) Warschau voor Wenen. Szymanowski was niet alleen, maar samen met Grzegorz Fitelberg (1879-1953) naar Wenen gekomen. In 1906 hadden ze samen met nog enkele anderen de Jonge Polen (Młoda Polska) opgericht. Half mei 1911 komt Szymanowski na een reis door Italië in Wenen aan. Ze verblijven in eerste instantie in hotel Kranz – Ambassador (geopend 1898) een zeer luxueus hotel aan de Neuer Markt 5, 1. Bezirk. (Ook hier ontbreekt trouwens Szymanowski’s naam in de getoonde lijst van “Celebrity Guests“.) Dat jaar is hij voor slechts in totaal twee maanden in Wenen.
Szymanowski is wel de gehele eerste helft van 1912 in Wenen. Hij introduceert zich in Wenen met zijn tweede pianosonate (1911, gespeeld door Arthur Rubinstein), de liefdesliederen van Hafis (opus 24, 1911) en zijn tweede symfonie (1910). De Weense première vindt plaats op 18 januari 1912 in de grote zaal van het Musikverein, met het Wiener Concertverein, het huidige Wiener Symphoniker, onder leiding van Fitelberg. De indruk die hij hiermee maakte is voor Emil Hertzka van Universal Editions veelbelovend genoeg om hem een contract voor 10 jaar aan te bieden. Op 31 maart 1912 wordt het contract ondertekend.
Eind juli vertrekt Szymanowski naar zijn familielandgoed Tymoszówka (Oekraïne) om te componeren (Hagith,1912-3). Pas op 18 december 1912 komt hij terug naar Wenen, waar hij samen met Fitelberg een appartement gehuurd heeft, een 5-kamerflat op de Alleegasse 4-6 (vanaf 1921 hernoemd tot Argentinierstraße). Het huizencomplex – gebouwd in 1908 – is ontworpen door de architect Carl Holzmann. Eén kamer was als pied-à-terre gereserveerd voor prins Lubomirski. Szymanowski had de hoekkamer met drie ramen. Hun beider levensstandaard ligt echter ver boven hun vermogen. Hij woont er uiteindelijk slechts zeven maanden, in plaats van de op de gedenksteen gesuggereerde drie jaar. In juni zoekt hij wegens zijn slechte financiële omstandigheden een onderkomen bij zijn zus in Lwów. In december 1913 is hij terug in Wenen om alle financiële zaken af te handelen en zijn verblijf te beëindigen.
In deze jaren komt Szymanowski door het drukke sociale leven nauwelijks aan componeren toe. Wel doet hij vele indrukken op, zoals de uitvoering van Mahlers vijfde symfonie onder leiding van Weingartner op 5 november 1911. En de uitvoeringen van L’après midi d’un faune van Debussy en Stravinsky’s Petruschka door het Ballet Russes van Diaghilev in januari 1913. In 1914 gaat hij op reis naar Italië, Algerije en verblijft enkele maanden in Parijs en Londen. Met het uitbreken van de eerste Wereldoorlog is hij terug op het landgoed in Tymoszówka en gaat daar geïsoleerd en omgeven door rust componeren.
De gedenksteen is ter gelegenheid van de 50e sterfdag van Szymanowski geplaatst en geschonken door:
– Karol Szymanowski Music Association (Towarzystwo Muzyczne im. Karola Szymanowskiego), opgericht in 1978 en gevestigd in Villa Atma te Zakopane, Polen. Szymanowski heeft hier van 1930 tot 1935 gewoond. De villa is onderdeel van het nationaal museum in Krakau.
– Österreichisch-Polnische Gesellschaft,
– Gesellschaft der Freunde Wiens
uitsnede adressenboek 1914, Fitelberg
In Lehmanns adressenboek staat Szymanowski gedurende deze drie jaar dat hij af en aan in Wenen verblijft niet vermeld. Fitelberg staat vanaf 1914 wel met dit adres, Alleegasse/Argenitinierstraße 4-6, vermeld, als “k.k. Hofopern-Kapellmeister” tot 1924. Maar voor Fitelberg is er hier geen gedenksteen.
Citaten uit brieven van Szymanowski aan zijn vriend Stefan Spiess:
17 mei 1911
Here in Vienna – tomorow Elektra and on Saturday Debussy’s Pelléas. Ficiu [Grzegorz Fitelberg] marvels over Rosenkavalier, which is played here all the time. We live at the Kranz Hotel but are looking for more comfortable apartments.
18 mei 1911
Today we are under the sad spell of Mahler’s death. All day long we read about him in the papers. You have no idea how the whole city is saddened.
12 january 1912, naar aanleiding van de orkestrepetities voor de Weense première van de 2e symfonie
The orchestra greeted Ficio with extraordinary effusiveness and after the rehearsel gave him an ovation. They play the symphony with care and interest, so the performance will certainly be excellent.
3 febuari 1912
Do believe me, Stef, we [Fitelberg, Rubinstein and Szymanowski] are so tired and even bored with this mode of life, that we want to seek some quiet place for a good rest. Besides, I do feel so full of ideas, and am increasingly longing for real hard work. On the other hand we see and feel the positive results of our efforts and must continue our wanderings.
18 maart 1913
I curse that idiotic day the idea of living in Vienna came up. What a business!? Wladzio [Lubomirski], the swine, was a little to blame in all this. When I think that without it I should be as free as a bird and that my income would be a hundred times more sufficient for a flat in Rome or Florence, then I am seized with rage.
13 mei 1913
Ficio and I are in dire straits. We must wind up the flat at once – look for possible lodgers – in a word, thousands of problems and headaches.
14 oktober 1913
Stravinsky is a genius! I am terribly impressed with his work and ‘par conséquence’ am becoming indifferent to German music.
literatuur:
– B.M. Maciejewski. Karol Szymanowski. His Life and Music. London: Poets’ and Painters’ Press, 1967.
– Alistair Wightman. Karol Szymanowski. His Life and Work. Aldershot: Ashgate, 1999. (terug)
– Adrian Thomas. Polish Music since Szymanowski. Cambridge: University Press, 2005.
– maar lees vooral ook verder bij alle toegevoegde links!
Luisterend naar 
Reacties
Nog geen reacties